کد مطلب:50286 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » قرآن

مراد از «قوّامون» در آيه «الرجال قوّامون...» چيست؟

آيه قوامون به مسائلي تحليل مي‎شود كه ما آنها را مطرح مي‎كنيم:
1ـ مقصود از قوام قيم به اصطلاح فقهي و حقوقي نيست، زيرا قيم كسي را مي‎گويند كه اختيار تصرف در مال و توجيه زندگي كسي ديگر را در اختيار داشته باشد، مانند قيم صغير و قيم ديوانه و سفهاء و غيرذلك. و مسلم است كه مرد به هيچ‎وجه قيمومتي بر زن ندارد. زيرا زن در تمام شئون زندگي اقتصادي و اخلاقي و مذهبي و اجتماعي از آزادي و اختيار كامل برخوردار است، فقط در شئون اجتماعي اين شرط وجود دارد كه مزاحم حق مرد نباشد؛ يعني وظايفي كه زن دربارة مرد دارد، لازم است كه از عهدة آن برآيد، چنانكه وظايفي براي مرد دربارة زن وجود دارد كه بايد از عهدة آن برآيد. اين وظايف براي طرفين به علت لزوم حفظ تشكل نظام خانواده است كه اساسي‎ترين عنصر اجتماع است.
2ـ معناي قوام با نظر به موارد استعمال و به قرينة آيات فراواني كه در قرآن دربارة تساوي ارزش شخصيت زن و مرد آمده است، مرد سرپرست و اجراء كنندة مصالح خانوادگي است نه قيم باصطلاح فقهي و حقوقي. علت اينكه مرد سرپرست خانواده معرفي شده است، يك علت طبيعي محض است نه قراردادي و تحكمي و امتياز خاص مرد بودن. اين علت طبيعي عبارتست از مقاومتي كه مردها در برابر رويدادهاي خشن زندگي و روياروئي با عوامل مزاحم طبيعت و همنوع و آمادگي دائمي مرد در گرداندن گردونه‎هاي اقتصادي دارند. و از طرف ديگر محدوديت زن در دوران قاعدگي و ماههاي حمل و وضع حمل و دوران شيردهي و غيرذلك. عواملي كه در طرفين متذكر شديم، مضمون آن جمله از آيه است كه مي‎گويد: «بِما فَضَّلَ اللهُ بَعْضَهُمْ عَلي بَعْضٍ وَ بِماأَنْفَقُوا مِنْ أَمْوالِهِمْ» اين آيه بطور قطع نه ارزش انساني مرد را از زن بالاتر مي‎برد و نه قيم بودن مرد را بر زن مطرح مي‎كند. بلكه ناظر به تفاوتي است كه مرد و زن در ارتباط با طبيعت در استخراج مواد معيشت با يكديگر دارند. دليل اين مسئله آيه‎اي است كه مي‎گويد: [آن خصوصيتي كه خداوند به بعضي از شما در برابر بعضي ديگر داده است، آرزو نكنيد. براي مردان از آنچه كه اندوخته‎اند، نصيبي است و براي زنان از آنچه كه اندوخته‎اند نصيبي است. از فضل الهي كه بخشايندة اختصاصات است مسئلت نماييد. خداوند بر همه چيز داناست.]
اين آيه صريحاً مي‎گويد: آن مختصات طبيعي را كه به هر يك از طرفين مرد و زن داده شده است آرزو و تمنا نكنيد، زيرا اين مختصات جبري طبيعي عامل ارزش انساني نيستند، بلكه عامل ارزش عبارتست از اندوخته و نتيجه‎اي كه هر يك از طرفين به وسيلة كوشش و به كار انداختن مختصات خويش به دست مي‎آورند.
3ـ همة آن آيات قرآني كه ملاك ارزشها را دربارة انسان بيان مي‎كند، به هيچ‎وجه اختصاصي به مرد ندارد. ملاك ارزشها در قرآن كار و كوشش با هدف‎گيريهاي انساني است و عنواني كه شايسته اين ارزش مطرح شده است، انسان است، نه مرد بالخصوص و نه زن بالخصوص. نمونه‎اي از اين آيات چنين است:
«وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ أِلّا ماسَعي وَ أَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُري» النجم/39و40 [و نيست براي انسان مگر كوششي كه كرده است و قطعاً كوشش او بزودي ديده خواهد شد.]
حتي نمي‎توان يك آيه در قرآن پيدا كرد كه براي مرد در برابر زن ارزش انساني خاصي را اثبات كند.
4ـ كلمة فضل كه در آية الرجال قوامون آمده است، به دلايلي كه در فوق ذكر شد، برتري و تفوق ارزشي مرد بر زن نيست، بلكه به معناي اختصاص به استعداد و نيروي خاص است، مانند مقاومت مرد در روابط با عالم طبيعت براي تصرف در اجزاي آن و عدم معذوريت او به وسيلة آن پديده‎ها در اجراي فرمان خلقت كه زن را معذور مي‎نمايد. اين حقيقت را آيه 32 از سورة النساء صريحاً بيان نموده است.

---

ترجمه و تفسير نهج‎البلاغه ج 11
آية الله محمدتقي جعفري